بدرفتاری با سالمندان، از شایعه تا واقعیت

به گزارش قائم آنلاین، یکی از چالش‌های مهم قرن ۲۱، اضافه شدن جمعیت سالمندان است. در کشورهای درحال‌توسعه، متوسط امید به زندگی پایین است، اما بدون درنظرگرفتن مواردی مثل قحطی، شیوع کنترل نشده ایدز و سایر رویدادهای ناگوار، تعداد افراد بالای ۶۵ سال به شکل غیرمترقبه‌ای در حال افزایش است. کشور ما ایران نیز از این ماجرا مصون نمانده است. شمار سالمندان ۶۰ سال و بالاتر در سال ۱۳۹۵، به‌صورت تقریبی ۹٫۵ درصد از کل جمعیت ایران بوده است. برآوردهای سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی حاکی از آن است که تا سال ۲۰۳۰ میلادی، جمعیت سالمندان در دنیا از ۹ درصد به ۱۶ درصد و در ایران نیز به ۱۷٫۵ درصد افزایش خواهد یافت.

به اعتقاد متخصصان، بنابر این داده‌ها، پدیده سالمندی و مسائل متعاقب آن باید به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های آینده در کشور ایران در نظر گرفته شود. این درحالی است که تحول نقش خانواده، بحران‌های موجود، فشارهای روانی زندگی مدرن و نظایر آن، پایگاه اجتماعی سالمندان را سست کرده و در برخی موارد، سبب بروز سوءرفتار از سوی اعضای خانواده نسبت به سالمند شده است. این سوءرفتار ممکن است به اشکال مختلف نظیر سهل‌انگاری و غفلت در تأمین نیازهای جسمانی، روان‌شناختی، بهره‌برداری مالی، نادیده گرفتن حقوق سالمند و حتی ضرب و شتم یا هتک حرمت توسط اعضای خانواده تظاهر کند.

برای بررسی بیشتر این موضوع در کشور ما، محققانی از دانشگاه علوم پزشکی ایران دست به انجام مطالعه‌ای زده‌اند که در آن موارد سوءرفتارخانگی با سالمندان در شهر تهران زیر ذره‌بین برده شده است.

در این پژوهش توصیفی‌تحلیلی، ۳۱۲ سالمند مراجعه‌کننده به ۱۸ مرکز بهداشتی‌درمانی و ۳۴ پایگاه بهداشتی مشارکت داشته و اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران را از طریق مصاحبه فراهم آورده‌اند. این اطلاعات سپس با استفاده از روش‌های آماری و با کمک کامپیوتر، تجزیه‌وتحلیل شده‌اند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که حدود ۱۰ درصد از سالمندان شرکت‌کننده در پژوهش، سوءرفتار را از شروع دوره سالمندی تجربه کرده بودند. همچنین حدود ۴ درصد این افراد، غفلت مراقبتی را گزارش کردند.

طبق این نتایج، سالمندانی که نیاز به فرد مراقبت‌کننده داشتند، یعنی آن‌هایی که یا همسر آن‌ها در قید حیات نبود و یا تحت درمان افسردگی بودند، وضعیت سخت‌تری را ازلحاظ سوءرفتار داشتند.

در رابطه با این نتایج، طاهره دهداری، محقق مرکز تحقیقات ارتقاء سلامت دانشگاه علوم پزشکی ایران و پنج تن دیگر از همکارانش اظهار داشته‌اند: «این یافته‌ها حاکی از آن هستند که کارکنان بهداشتی‌درمانی لازم است با غربالگری سالمندان درخطر سوءرفتار، به آگاه‌سازی آن‌ها در زمینه ابعاد سالمند آزاری و حقوق آن‌ها به‌عنوان فرد آسیب‌دیده بپردازند. شناخت روش‌های پیشگیری از سالمند آزاری و آموزش خانواده‌ها در این خصوص، می‌تواند اقدامی مفید تلقی شود».

به اعتقاد این پژوهشگران، «همچنین تصویب قوانین مدون و ضمانت اجرایی آن در خصوص برخورد با موارد سوءرفتار با سالمندان، تشکیل نهادهای حمایتی برای انجام مشاوره متناسب با نوع آزار و اذیت و شرایط، وجود شبکه ارجاع بین تخصص‌های مختلف و خدمات حمایتی موجود در جامعه برای حمایت و تسکین آلام آسیب‌دیدگان، اقدامی بس ضروری در مواجهه با پدیده سالمند آزاری محسوب می‌شود».

این یافته‌های علمی پژوهشی که در نشریه‌ای موسوم به «سالمند: مجله سالمندی ایران» به چاپ رسیده‌اند، نشان می‌دهند که کارکنان بهداشتی بایستی با علائم سالمند آزاری مانند ابتلا به افسردگی، جراحات بدنی و گوشه‌گیری آشنا شوند تا بتوانند سالمندان آسیب‌دیده را غربالگری کرده و خدمات مشاورهای و حمایت‌های لازم را برای آن‌ها انجام دهند.

قابل ذکر است نشریه مورد اشاره فوق، به‌صورت فصل‌نامه (چهار شماره در سال) توسط دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی انتشار می‌یابد.