با کاروان آئین حسینی(۲)

به گزارش قائم آنلاین، سنت تاریخی عزاداری در شهر تبریز بیش از هر چیز با شعر پیوند دارد و مداحان، اغلب سعی می‌کنند اشعاری انتخاب کنند که موضوع به خصوص هر شب از دهه نخست محرم را پوشش دهد.

آیین‌های عزاداری ماه محرم در خطه آذربایجان و شهر تبریز بر مبنای موضوعی است که از گذشته‌های تاریخی عزاداری این شهر تعیین شده‌است. یعنی هر شب یک موضوع خاص، محور عزای هیئات و دستجات است. از جمله معروف‌ترین و مهم‌ترین اشعار شب اول ماه محرم، می‌توان به دو بیت زیر از استادِ یگانه ادبیات عاشورایی آذربایجان، یعنی مرحوم «حسینی سعدی زمان» اشاره کرد:

هلال ماه محرم عیان اولوب بو گئجه

پیمبر اوغلونه چوللر مکان اولوب بو گئجه

عزیز فاطمه ائتدی گنه جلای وطن

حسین فاطمیه غم عیان اولوب بو گئجه

عزاداری رسمی شهر تبریز از نخستین روز ماه محرم آغاز می‌شود. هرچند که در سال‌های گذشته دستجات عزای خیابانی یا «شاخسِی» چند روز زودتر به اقامه عزا می‌پردازند. عبارت شاخسی، برگردان ترکی از «شاه‌حسین» است. ریشه تاریخی این آئین، به شبی باز می‌گردد که گروهی از یاران آن حضرت، با دیدن اضطراب و نگرانی اهل‌بیت(ع) به ویژه کودکان،  در صفوفی مشابه شاخسی‌های امروز، گرد آمده و پیمان وفاداری و رشادت را با آن حضرت سیدالشهدا(ع) تازه‌ کردند.

می‌توان گفت عزاداری دهه اول محرم در شهر تبریز به دو دسته تقسیم می‌شود. نخست دسته‌ای از هیئات مذهبی که در مساجد و خانه‌‌ها به برگزاری سوگ می‌پردازند. این برنامه‌ها معمولا بعد از اذان مغرب و عشا و با خواندن دعای توسل آغاز می‌شود. اغلب هیئات حسینی معمولا برنامه ثابتی دارند و روزهای مشخصی در خانه‌های مشخصی برنامه خود را برگزار می‌کنند.

قسم دوم عزاداری‌های حسینی، دسته‌هایی هستند که در خیابان‌ها-اغلب در مقابل مساجد و در محله‌های تاریخی شهر تبریز- تجمع می‌کنند و در قالب «شاخسی» به عزاداری می‌پردازند. نحوه برگزاری شاخسی این گونه‌است که عزاداران در یک صف کنار هم می‌ایستند و هر یک دست چپ خود را بر شانه نفر کناری می‌گذارد و با دست راست بر سینه‌ می زند. ابتدای این صف، پیرغلامان و ریش‌سفیدان هر محل می‌ایستند و نحوه حرکت صف را تعیین می‌کنند.

در سال‌های نسبتاً دور عزاداران شاخسی به جای سینه زدن، در دست راست خود شمشیری داشتند که نشانه آمادگی برای مبارزه در راه سیدالشهدا بود. بعدها این شمشیر جای خود را به چوبدستی داد که اکنون هم در بسیاری از شاخسی‌ها از این چوب دست استفاده می‌شود.

معمولا در شاخسی‌ها مداحان اشعار واحدی را تکرار می‌کنند و حضار با عبارتی چون «وای وای حسین وای»، «ای تشنه لب حسین وای»، «آقا وای حسین وای»  «ای وای اباالفضل ای وای»،  «قول سوز ابوالفضل ای وای» و… به مداح پاسخ می‌دهند.