منظور قرآن از توبه نمودن خداوند

۱٫توبه خدا به منظور موفق ساختن بنده به توبه: توبه الهي در اين مورد پيش از توبه بنده و به منظور دادن توفيق بازگشت از معصيت و فراهم ساختن اسباب توبه، پشيمان كردن وي از گناه، هدايت او بسوي توبه و بازگرداندن دل هاي رميده از حق بسوي اطاعت و محبت خويش ظهور مي يابد. از آنجا كه خداوند به باطن بندگان آگاه است به شايستگان توبه، توفيق آنرا مي دهد: «وَيَتُوبُ اللَّهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ »[۱] چنانكه به آدم پس از ترك اولي و خوردن ازميوه درخت ممنوع چنين توفيقي عنايت فرمود: « فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»[۲]
اينگونه توبه خداوند سبب توبه بنده است؛ زيرا تا خداوند با رحمت خويش به سوي بنده بازنگشته و به او توفيق توبه ندهد،وي نمي تواند از گناه خود پشيمان شده، به سوي خدا بازگردد. « ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ »[۳]
۲٫توبه خداوند به معناي پذيرش توبه بنده: توبه خداوند در اين مورد پس از توبه بنده است و عبارتست از پذيرش توبه بنده و بازگشت وي از معصيت: «أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ»[۴]. خداوند با پذيرش توبه بنده، اعمال نيك پيشين او را حبط نكرده و احسان وعده داده شده به اهل طاعت را از وي منع نمي كند؛ چنانكه پس از توبه بني اسرائيل و امتثال فرمان الهي، خداوند گناهان بزرگ آنان را عفو كرد و آنان را آمرزيد.
بنابراين توبه بنده ميان دو توبه خدا و محفوف به آن دو است، زيرا اصل توبه بنده ،حسنه اي است كه نيازمند قدرت است و همه حسنات و قدرت ها از آن خداست، پس توفيق توبه و اذن و الهام آن از سوي خداست. پس از توبه كردن نيز باز بنده نيازمند خداست تا توبه اش را بپذيرد.
گاهي نيز توبه خدا حتي بدون تحقق توبه بنده نيز مصداق دارد، چنانچه بر اساس آيه ۲۷ سوره نساء خداوند اراده كرده است كه با رحمت خويش به سوي مومنان بازگردد:« وَاللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ » در اين آيه توبه الهي بدون توبه مومنان محقق شده است. از مصاديق اين توبه خداوند، آسان كردن دشواري و تخفيف در حكم دانسته شده است. هم چنين مي توان برطرف كردن انواع بلاها ، افاضه نعمت هاي گوناگون و پاسخ دادن دعا با عطا را نيز از مصاديق توبه خداوند بدون وجود توبه بنده دانست. برپايه روايتي از امام رضا(ع) هر كس روزي سه بار «ياتوّاب» بگويد ،وسوسه از دلش زدوده و توبه اش پذيرفته مي شود.[۵]

پي نوشت:
[۱] . و خدا توبه هر كس را بخواهد (و شايسته بداند) مي ‏پذيرد. توبه،۱۵
[۲] . سپس آدم از پروردگار خود كلماتي دريافت داشت (و با آنها توبه كرد) و خداوند توبه او را پذيرفت، خداوند تواب و رحيم است. بقره،۳۷
[۳] . در آن هنگام خدا آنانرا مشمول رحمت خود ساخت و خداوند توبه آنها را پذيرفت كه خداوند توبه پذير و مهربان است.توبه ،۱۱۸
[۴] . تنها خداوند توبه را از بندگانش مي‏ پذيرد. توبه،۱۰۴
[۵] .دائره المعارف قرآن كريم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي،۱۳۸۲، ج۹، ذيل ماده توبه