زنبیل‌ حصیری گیلان در دست فراموشی

 در گذشته،این هنر از چنان مرغوبیتی برخوردار بود که برخی از تجار در این روستاها بیش از ۲۰۰ خانوار حصیرباف داشتند و به تولید و بازرگانی این رشته می‌پرداختند.

حصیربافی از جمله صنایع دستی بومی گیلان است که در تولید آن از مواد اولیه طبیعی استفاده  و کلیه مراحل آن به شیوه کاملا سنتی و توسط زنان انجام می‌شود. رویش انواع گیاهان خودرو با توجه به اقلیم منطقه در کنار مرداب‌ها و آبگیرها سبب پدید آمدن انواع محصولات حصیری از دیرباز تاکنون در گیلان شده است. البته در گذشته تنها حصیربافی به تولید سه قلم کالا شامل؛ کلاه، زنبیل و حصیر ختم می‌شد ولی اکنون با ذوق و هنر در آمیخته و بالغ بر ۱۰ نوع کالای مختلف تولید می‌شود.

لی یا گالی، به عنوان مواد اولیه حصیر بافی، گیاهی است که از ابتدای بهار در مناطق باتلاقی حاشیه تالاب رشد می ‌کند و از ابتدای تیر تا ۱۵ مردادماه قابل برداشت است . در این زمان عمل برداشت، اغلب توسط مردان صورت می‌گیرد.

علاوه بر لی، برای بافت زیرانداز حصیری از گیاه “سوف”به ‌عنوان پود و از کنف به ‌عنوان تار نیز استفاده می‌شود. امروزه از نخ پنبه‌ای نیز به عنوان تار استفاده می‌شود.این زیرانداز زیبا و هماهنگ با آب و هوای مرطوب خطه گیلان که با دستگاه چوبی سنتی ساده و ابتدایی بافته می‌شود نه تنها در کف اتاق‌ها،بلکه در کنار دیوارها و حتی در سقف خانه‌ها استفاده می‌شد .

حصیربافی در نیمه اول سال به واسطه گرما کمتر انجام می‌شود زیرا باید مواد اولیه برای حصیربافی خیس باشد. گرمای هوا به خشک شدن حصیر سرعت می‌بخشد به همین دلیل روند بافت کند پیش می‌رود. اکثر بافنده‌های حصیر، زنان روستایی‌ هستند که در نیمه اول سال درگیر کشاورزی و شالیکاری بوده و این زنان در اواخر شهریورماه به مدت۱۵ روز استراحت می‌کنند و از اوایل مهرماه و همزمان با خنک شدن هوا بافت محصولات حصیری را شروع می‌کنند.

درخشش زنبیل های حصیری گیلان در بازار کیف‌های مد روز کشور 

در کنار حصیر بافی زنبیل ‌های حصیری نیز از جایگاه خاصی برخوردار بودند و زنبیل‌های حصیری در گذشته توسط زنان و مردان روستایی گیلان در اندازه‌های مختلف با کاربردهای متفاوت درست می‌شد و برای حمل کالاهای خریداری شده در بازار و یا برای جا بجایی بار و مواد کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما هم اینک استفاده از زنبیل به دلایل مختلفی کاهش یافته است و جای خود را به انبوهی از کیسه‌های پلاستیکی داده است که بسیار برای طبیعت مضر است . زنبیل های حصیری ضمن اینکه زیبا هستند از مواد طبیعی بافته می‌شوند و به راحتی به طبیعت باز می‌گردند و در واقع می‌توان گفت استفاده از آن نمادی از سنت قدیم گیلان است.

موضوع زباله و بازیافت آن یکی از مباحث مهم شهری است که حجم زیادی از فعالیت مدیران شهری را به خود اختصاص داده است. بازیافت هر کیسه پلاستیکی حدود ۳۰۰سال زمان می‌برد اما پلاستیک‌های قابل بازیافت ظرف مدت دو سال تجزیه می‌شوند.

بشر امروز در دنیایی از کیسه‌های پلاستیکی زندگی می‌کند. این کیسه‌ها در هر مکان و فروشگاهی در دسترس هستند و بسیاری از افراد با تنها یک بار استفاده از این کیسه‌ها، آنها را دور می‌اندازند، اما آیا تا به حال با خود فکر کرده‌اید که این زباله‌ها پس از دور انداختن چه سرانجامی پیدا می‌کنند؟

در گذشته، هر خانواده‌ گیلانی که برای خرید به بازار می‌رفت یک زنبیل داشت. خانم‌ها معمولا با زنبیل به خرید می‌رفتند و نان، سبزی، شیر و میوه را که می‌خریدند، درون زنبیل جای می دادند و به کمک آن، همه وسایل را به خانه می‌آوردند،اما کم‌کم مصرف زنبیل در اکثر مناطق شهری کاهش چشمگیری یافت و جای آن به کیسه‌های پلاستیکی داده شد و شیوه خرید تغییر کرد زیرا امروزه اکثر خانواده‌ها با ماشین به خرید می‌روند.

استفاده از زنبیل‌های حصیری پردوام و قابل بازگشت به محیط زیست هر چند شاید اکنون به نظر مناسب با فرهنگ فعلی جامعه نباشد و بسیاری از بانوان به حمل اینگونه ساک علاقه نداشته باشند. اما با کمی تغییر در ساختار این زنبیل‌ها امروز شاهد بافت کیف های حصیری هستیم که بسیار مورد توجه بانوان قرار گرفته است و حتی در صنعت مد نیز از آن استفاده می‌شود.نوع بسیار ظریف و کار شده آن چیزی به شکل کیف است. که مورد پسند خانم ها قرار گرفته و باب سلیقه گردشگران و مسافران غیر گیلانی است و در فروشگاه های صنایع دستی کشور با قیمت بالایی به فروش می ‌رسد.

سود واسطه ‌ها بیشتر از تولید کنندگان حصیر است

حاجیه شفیعی،یک حصیرباف گیلانی است که تمام طول زندگی خود را حصیر بافی کرده و اکنون ۵۷ سال سن دارد در مصاحبه با خبرنگار ایسنا با اشاره به این‌که معمولا زنان کشاورز روستای فشتکه پس از برداشت برنج، در خانه‌های خود حصیر می ‌بافند گفت:حصیر بافی در این روستا به صورت کاملا موروثی است و ما از کودکی حصیر بافی را از مادرانمان یاد گرفته‌ایم در گذشته وقتی انواع محصولات حصیری را می ‌بافتیم فردی به روستا می‌آمد و تمام محصولات ما را می‌خرید و مبلغ ناچیزی به ما پرداخت می‌کرد و دختران و زنان روستا این مبلغ را پس انداز می‌کردند و به زخم زندگی می زدند.

وی ادامه داد: در گذشته حصیر بافی یک کار تفریحی بود ولی اکنون به عنوان یک شغل محسوب می‌شود و حصیر بافی رونق گرفته است امروز زنان و دختران روستا با تولید انواع محصولات حصیری بازار خوبی برای فروش دارند که غالبا مردم استان برای خرید به این روستا می‌آیند.

این حصیرباف گیلانی گفت: زنان روستا برای اینکه بتوانند کمک خرج خانواده خود باشند و دختران روستا برای تامین پول مورد نیاز جهزیه خود زحمات زیادی می‌کشند اما به دلیل نبود بازار مناسب مجبور هستند که تولیدات خود را به صورت کلی بفروشند که معمولا بیشترین درآمد نصیب واسطه‌ها می‌شود و همین صنایع دستی در شهرهای همجوار با چند برابر قیمت به مردم عرضه می‌شود.

روستای فشتکه قطب اصلی تولید محصولات حصیری گیلان است

محسن جهاندیده طراح و تسهیل‌گر توسعه روستا در ادامه این گفت‌وگو اظهار کرد: تولید انواع محصولات حصیری در روستای فشتکه از گذشته‌های دور صورت می‌گیرد و به جرات می‌توان گفت روستای فشتکه قطب اصلی تولید محصولات حصیری گیلان است.

وی با بیان اینکه بیشتر هنرمندان استان فرآیند بافت حصیر را به صورت شب‌نشینی و دورهمی انجام می‌دهند، افزود: با شروع فصل پاییز و زمستان حجم کار کشاورزی نیز کم می‌شود به همین دلیل زنان به صورت دوره ای کنار هم می‌نشینند و حصیربافی را انجام می‌دهند.

جهاندیده با اشاره به اینکه باور عموم بر این است که حصیر تنها در مناطق مرطوب کاربرد بهتری دارد گفت: در هرکجای دنیا می توان از حصیر و محصولات حصیری استفاده کرد و با ایجاد رطوبت به صورت آبپاش می‌توان مقاومت و دوام حصیر را در مناطق گرم و خشک بالا برد و حتی وقتی حصیر کثیف می‌شود می‌توان آن را با آب یا مواد شوینده شست که این موضوع به دوام بیشتر حصیر کمک می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: من برای بازار تولید نمی‌کنم. من و همسرم مهسا صبوری فشتکه با زیرپا گذاشتن فرآیند فصلی، در ۱۲ ماه سال محصول تولید می‌کنیم.  ترکیب ذخیره‌سازی را تغییر دادیم و به جای ذخیره سازی مواد اولیه، مواد نیمه آماده را ذخیره می‌کنیم. به عبارتی ما الگوها را به هم ریختیم تا از آن، فرآیند اقتصادی‌تری را به وجود بیاوریم. یکی از ویژگی‌های کار ما بافت یکدست و شکل‌پذیر است و می‌توانیم  زیراندازهای مسطح تا ۱۲ متر را یکپارچه ببافیم. ما بر حسب شکل و فرمی که مشتری می‌خواهد، کار انجام می‌دهیم و بیشتر برای همایش‌ها، محصول تولید می‌کنیم، بسته‌بندی‌های سوغات را از سایز سه تا ۴۰ لیتر انجام می‌دهیم به طوری که این بسته ها ۵۰ کیلو  وزن را می توانند تحمل کنند. در واقع سعی کردیم روی نقاط کور حصیربافی کار کنیم.

ثبت روستای فشتکه به عنوان روستای ملی حصیربافی

جواد افکنده دهیار روستای فشتکه نیز در گفت و گو با خبرنگار ایسنا گفت: روستاهی فشتکه حدود هزار و ۴۰۰ نفر جمعیت دارد و بیش از نصف مردم روستا حصیر می بافند و روستای فشتکه به عنوان روستای ملی حصیربافی ثبت و معرفی شده است.

وی ادامه داد: ما در راستای حذف دست واسطه‌ها در این روستا با کمک شورا توانستیم بازارچه عرضه محصولات حصیری را راه اندازی کنیم و نمایندگان حصیربافان در تمامی نمایشگاه های صنایع دستی کشور حضور پیدا می‌کنند و محصولات هنرمندان این روستا را به صورت مستقیم به فروش می رسانند.

افکنده اضافه کرد: ما تلاش داریم تا بازارچه حصیر روستا را رونق دهیم زیرا اکثر مردم این روستا در تولیدات محصولات حصیری فعالیت گسترده ای دارند و بسیاری از آنان با استفاده از فضاهای مجازی و فروش اینترنتی محصولات خود، درآمد اقتصادی خوبی دارند و ما خوشحالیم که مردم این روستا علاوه بر کشاورز وقت خود را به بطالت نمی‌گذرانند و بیکاری در این روستا معنا ندارد.

وی تاکید کرد: ما تلاش داریم تا روستای فشتکه را به عنوان دهکده جهانی صنایع دستی،گردشگری و کشاورزی معرفی کنیم زیرا ظرفیت‌های لازم در این روستا وجود دارد.