‌کنترل بیماری قارچی درختان به کمک قارچ‌های دیگر

به گزارش قائم آنلاین، عامل بیماری زغالی بلوط، قارچی با نام علمی” B. mediterranea ” است که در مناطقی با آب­‌وهوای مدیترانه­‌ای و نیمه­‌مدیترانه‌­ای به علت ایجاد شانکر یا زخم‌های زغالی، به یکی از مشکلات اصلی جنگل‌­های بلوط جهان به­‌خصوص مناطقی که دچار تغییرات آب و هوایی شده‌­اند، تبدیل شده است. علائم این بیماری در درختان آلوده به این صورت است که بخشی از پوست به­‌تدریج لایه‌­لایه شده و به‌­راحتی از تنه درختان جدا می­‌شود.

یکی از روش­‌های مدیریتی بیمارگرهای گیاهی، کنترل بیولوژیک یا زیستی درکنار استفاده از قارچ­‌کش‌­ها است. یکی از موفق­‌ترین و پرکاربردترین عامل در کنترل بیولوژیک، گونه­‌های مختلف نوعی قارچ به نام “تریکودرما” است. گونه­‌های این جنس، قارچ‌­هایی با پراکنش وسیع هستند که در خاک، مواد گیاهی، مواد در حال پوسیدن و روی چوب یافت می‌­شوند. فعالیت ضد قارچی این میکروارگانیسم­‌ها از سال ۱۹۳۰ میلادی شناخته­‌ شده و از آن زمان تلاش بسیاری برای استفاده از آن‌ها در کنترل بیماری­‌های گیاهی انجام شده است. درنتیجه از آن‌ها به­‌عنوان قارچ‌کش‌های بیولوژیک، افزایش­‌دهنده رشد گیاه و فعالیت میکروارگانیسم­‌های مفید استفاده می­‌شود.

به‌منظور شناخت بیشتر خاصیت کنترل عوامل بیماری‌زای گیاهی توسط این موجودات زنده و مقایسه آن با سایر عوامل کنترلی، گروهی از محققین ایرانی، دست به پژوهشی زده‌اند که یافته‌های آن در قالب مقاله‌ای علمی پژوهشی منتشر شده است.

محققین برای انجام پژوهش، نمونه­‌برداری را از “پارک جنگلی قرق” واقع در فاصلۀ  ۲۳ کیلومتری گرگان انجام دادند. نمونه­‌برداری به­‌صورت کاملاً تصادفی انجام شد و قطعات پوست تنه از درختان دارای علائم بیماری زغالی جداشده و به آزمایشگاه منتقل شدند.

سپس تأثیر سه گونۀ مختلف از قارچ تریکودرما روی رشد عامل بیماری زغالی در شرایط کشت درون شیشه­‌ای مورد بررسی قرار گرفت. همچنین اثر غلظت­‌های مختلف قارچ­‌کش­‌های شیمیایی “اکسی کلرایدمس”، “پروپیکونازول”، “کاربندازیم” و “متالاکسیل- مانکوزب” نیز بر عامل بیماری در شرایط کشت درون شیشه­‌ای بررسی شد و با قارچ تریکودرما مقایسه شد.

نتایج بررسی‌ها نشان داد که هر سه گونۀ آزمایشی از قارچ “تریکودرما”، در آزمون کشت متقابل و تأثیر مواد فرار، دارای تأثیری مثبت در بازدارندگی از رشد قارچ بیمارگر هستند.

همچنین نتایج حاکی از آن است که قارچ‌کش شیمیایی پروپیکونازول در غلظت‌های ۵۰ و ۱۰۰ پی­پی­ام و کاربندازیم با غلظت ۱۰۰ پی­‌پی­ام بیشترین درصد بازدارندگی (۱۰۰ درصد) را در بین غلظت­‌های قارچ­‌کش­‌های شیمیایی داشته‌اند. ولی قارچ­‌کش­‌های متالاکسیل مانکوزب و کوپراکسی کلراید تأثیر خاصی در کنترل بیماری زغالی بلوط نشان ندادند.

الله‌وردی محمدزاده، محقق دانشکده علوم جنگل دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و همکارانش در خصوص این نتایج می‌گویند: «روش­‌های کنترل شیمیایی بیماری­‌های گیاهی، همواره به­‌دلیل تأثیر محسوس و سریع آن‌ها مورد توجه بیشتری قرار گرفته­‌اند. سموم شیمیایی شامل انواعی از قارچ­‌کش­‌ها، باکتری­‌کش‌ها و نماتودکش­‌ها هستند که اغلب آن‌ها به کمک روش‌های شیمیایی از ترکیبات آلی و معدنی به وجود می­‌آیند. درحالی­‌که برخی از آن‌ها نیز منشأ بیولوژیک داشته و به­‌عنوان متابولیت یک موجود زنده شناخته می­‌شوند».

به اعتقاد این محققان، یک قارچ­‌کش مناسب باید ضمن داشتن سمیت زیاد برای عامل بیماری در غلظت پایین، برای گیاه میزبان سمی نبوده و اثرهای جانبی کمی روی جانداران غیر هدف داشته باشد. همچنین از منظر اقتصادی استفاده از آن توجیه­‌پذیر بوده و احتمال بروز مقاومت در آن کم باشد.

محمدزاده و همکارانش ادامه می‌دهند: «روش­‌های کنترل بیولوژیک، مانند آنچه در آزمایش ما و به کمک قارچ‌های گونه تریکودرما انجام شد، ممکن است در مقایسه با روش­‌های کنترل شیمیایی، از کارایی پایین­‌تری برخوردار باشند، اما باید در نظر داشت که عوامل بیولوژیک به­‌شرط سازگاری، از دوام بیشتری در اعمال اثر برخوردار بوده و به حفظ تنوع زیستی کمک می­‌کنند. ولی موانع موجود در زمینه­‌های تجاری­‌سازی عوامل بیولوژیک، سبب جلوگیری از تولید انبوه آن‌ها شده است.

به­‌نظر می­‌رسد که عدم استفاده وسیع از عوامل بیولوژیک انعکاس­ دهنده این واقعیت است که اقدامات کافی در زمینۀ شناسایی، آزمودن و بهینه­‌سازی کاربرد آن‌ها صورت نگرفته است».

محققین فوق که نتایج پژوهش آن‌ها، در فصل‌نامۀ «پژوهش و توسعه جنگل» و به‌صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی منتشر شده است، می‌گویند: «با استناد به نتایج حاصل از این تحقیق و دیگر پژوهش­‌های انجام­ گرفته در رابطه با نقش عوامل کنترل بیولوژیک، می­‌توان دریافت که این عوامل قادرند به­‌طور موفقیت­‌آمیزی رشد بیمارگر را مهار کنند، ازاین‌رو می­‌توان از آن‌ها در آزمایش­‌های گلخانه­‌ای و سپس عرصۀ جنگلی به­‌منظور کنترل قارچ عامل پوسیدگی زغالی استفاده کرد.

در این پژوهش مشخص شد هر سه گونۀ مورد استفاده از قارچ تریکودرما،  از توانایی مناسبی در بازدارندگی از رشد بیمارگر زغالی که خود، نوعی قارچ است برخوردار هستند».

فصل‌نامۀ «پژوهش و توسعه جنگل» توسط دانشگاه ارومیه منتشر می‌شود و اولین نشریه علوم جنگل در شمال غرب است که از سال ۱۳۹۴ انتشار آن آغاز شده است.