نیاز ایران معاصر به جریان‌شناسی

به گزارش عصرقائم، به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سیدعباس صالحی در ابتدای این مراسم با گرامیداشت سالروز ارتحال حضرت امام خمینی (ره) گفت: در آستانه سالگرد حضرت امام هستیم؛ امام بزرگ‌مردی بود که تاریخ ایران، تاریخ تشیع و تاریخ اسلام و بلکه تاریخ انسانیت به وجود ایشان مفتخر است. مقام معظم رهبری هم در ۱۴ خرداد سال گذشته درباره شخصیت حضرت امام خمینی (ره) فرمودند «امام خمینی(ره) امام تحول بودند» این به این معنی است که امام هم روحیه تحول‌خواهانه داشت و هم حرکت عظیم تحول‌خواهانه انجام داد.

او افزود: تحول‌خواهی حضرت امام در قم از درس‌های اخلاق آغاز شد و آن گونه که شهید مطهری می‌گفت: «ما در عطش درس‌های ایشان بودیم». بعد از این هم ایشان ملت را در ابعاد مختلف متحول کردند.

صالحی با اشاره به کتاب‌های جریان‌شناسی فکری و فرهنگی در ایران معاصر تاکید کرد: عزیزانی که این کار قابل توجه را به ثمر رساندند و مقدمه‌ای را برای کارهای پسینی آماده کردند به موضوعی پرداختند که نوپدید است زیرا جریان‌شناسی در ادبیات ما مقوله‌ای نوپدید است. ما نظریه‌شناسی، مکتب‌شناسی و تاریخ اندیشه داریم اما جریان‌شناسی یک پدیده تازه از لحاظ مفهومی، مصداقی و روش‌شناسی است.

او ادامه داد: جریان‌شناسی وقتی می‌خواهد از لحاظ مفهومی معنا پیدا کند کار دشواری است؛ این‌که می‌خواهیم افراد و مجموعه‌هایی پیدا کنیم که دغدغه‌ها، هدف‌ها، مساله‌ها و راه‌حل ‌های مشترک دارند، گزینش این جریان‌ها کاری سخت است. این‌که گزاره‌هایی که می‌خواهیم کنار بگذاریم بتواند در یک نظام‌واره قرار گیرد نیز مساله‌ مهمی است. جریان‌ها سیال و پویا هستند و حیات و ممات‌شان فراز و نشیبی است. با این نگاه این موضوع مهم است که چگونه می‌توانیم متفکران و اندیشمندان را داخل یک جریان بگذاریم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین گفت: جریان به این معنا است که هم در ساحت عمل و هم در ساحت نظر با هم حضور دارند یعنی وقتی به جریان تبدیل می‌شوند که در کنشگری نقش دارند. این‌ها مفاهیم جریان‌شناسی را ایجاد می‌کند و چون جریان‌شناسی در ایران سابقه ندارد، بدین لحاظ کار سخت می‌شود.

او در عین حال تاکید کرد: مکاتب و تاریخ اندیشه در ایران ادبیات علمی‌اش تعریف شده اما در جریان‌شناسی ادبیات علمی ‌در مرحله اولیه است و تازه یک مفهوم پیدا کرده است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه بیان کرد: ایران معاصر به جریان‌شناسی بسیار نیازمند است. در ۱۵۰ سال گذشته ایران بستر جدال سنت و مدرنیته در حوزه‌های ارزشی، نهادی و معرفتی بوده و ما هنوز در این ۱۵۰ سال در منازعه‌ای هستیم که حتی قالب ندارد و خود این تولید جریان می‌کند.

او گفت: ما ۱۵۰ سال است که شاهد جنبش‌های پیوسته اجتماعی در ایران هستیم و هیچ کشوری در این مدت بستر جنبش‌ها و نهضت‌های اجتماعی نبوده و هر نسل ما با یک جنبش مواجه بوده و این خودش بسترساز جریان است چون جنبش یا از دل یک جریان برمی‌آید یا جریان‌ساز است.

صالحی افزود: انقلاب اسلامی نیز به عنوان پدیده بزرگ تاریخ ایران آثار قابل توجهی در تولید جریان‌ها داشته است. حاصل این اتفاقات در ایران معاصر نکاتی از این قبیل است؛ یعنی ایرانی که درگیر ۱۵۰ سال منازعه است، جنبش‌ها هر نسلی را در بر می‌گیرد و انقلاب ایران مدوام است. همه این‌ها باعث شده در جریان‌ها شاهد پدیده‌هایی باشیم که در منطقه و فرامنطقه خیلی خاص است.

او با اشاره به ویژگی‌های خاص جریان‌شناسی در ایران ادامه داد: تکثر جریان‌ها یکی از این ویژگی‌ها است؛ در۱۵۰ سال اخیر جریان‌ها در ایران تکثر داشته و این تکثر جریانی با کشوری مانند مصر با همه تلاطم‌هایش بسیار متفاوت است.

صالحی تصریح کرد: ویژگی جریان‌ها حضور در ساحت نظر و عمل است. در کشورهای دیگر نظام واگرایی و همگرایی جریان‌ها دیده می‌شود اما در ۱۵۰ سال اخیر بحث واگرایی و همگرایی جریان‌ها در ایران خاص است و شاهد اتحادها و اختلاف‌های خیلی خاصی هستیم که نتیجه منازعه سنت و مدرنیته، انقلاب و … است. همچنین به دلیل شرایط جغرافیایی ایران و نقش آن در منطقه، جریان‌های خارجی به جریان‌های داخلی ربط پیدا می‌کند و جریان‌های داخلی ‌ما ناخودآگاه تاثیرات بیرونی پیدا می‌کند اما در فضای ایران شرایط متفاوت است حتی اگر با توهم توطئه نبینیم باز تاثیرات بیرونی را بر جریانات داخلی می‌بینیم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به مجموعه کتاب‌های جریان‌شناسی فکری فرهنگی در ایران معاصر ادامه داد: بدیع بودن این کار اهمیت و دشواری آن را مشخص می کند چون ما در ایرانی قرار داریم که مهد جریانات قدیمی و جدید است. توجه دست‌اندرکاران این پروژه به جریان‌شناسی با محورهای مختلف خودش پدیده تازه‌ای است و ما سابقه چنین کاری را نداریم. تک‌نگاری‌های مکتوب محدود و مقالاتی وجود دارد اما به این شکل مبسوط این کتاب‌ها و پروژه کار تازه‌ای است.

صالحی همچنین تاکید کرد: توجه به لایه‌های عمیق‌تر و پنهان‌تر جریان‌ها نیز در این کار مهم است. وفاداری به روش‌شناسی و اخلاق علمی به معنای رعایت انصاف و ادب بسیار مهم است و ادب نقل و نقد که دارای ادبیات خاص خود است هم در این اثر و کار مورد توجه قرار گرفته است.

او پیشنهادهایی برای ادامه این پروژه به دست‌اندرکاران آن ارائه کرد و ادامه داد: از این‌جا به بعد مراحلی هست که می‌تواند وجود داشته باشد بدین معنی که این آثار فرصتی را برای گفت‌وگوی جریانی ایجاد کند. در گذشته گفت‌وگوی مکاتب و اندیشه‌های سیاسی داشتیم اما این کار ‌می‌تواند فرصت گفت‌وگوی میان جریانی ایجاد کند. جریان‌ها کمتر از نظریه‌ها همدیگر را تحمل می‌کنند بنابراین پیشنهاد من این است که پس از انتشار این ۳۰ جلد، گفت‌وگوهای میان جریانی رخ دهد و دغدغه‌ها و راه‌حل‌های مشترک ایجاد شود.

صالحی افزود: نکته دیگر در گام‌های پسینی توجه به نقاط قوت و ضعف جریان‌ها است. همچنین می‌توانیم با گفت‌وگوهای بیشتر از جریان‌ها تهدیدزدایی کنیم. نکته دیگر این‌که جریان هم در ساحت ‌نظر و هم در ساحت عمل حضور داشته باشد و بعد از پژوهش نکته‌های عملی برای خود جست‌وجو کند.

مجموعه کتاب‌های «جریان‌شناسی فکری فرهنگی در ایران معاصر» ۳۰ جلد است که در این آیین هشت مجلد آن شامل «جریان احیاگری دینی»، «عرفان‌گرایی سنتی شیعی»، «فلسفه‌گرای حوزوی»، «فمینیسم اسلامی»، «آئین‌گرایی عامه‌پسند»، «جریان نوپدید دینی و معنوی»، «پساتجددگرایی» و «جریان اخلاق کاربردی و حرفه‌ای» رونمایی شد.