آسیب جدی آموزش دروس مهارتی در روزهای کرونا

کرونا دو سال تحصیلی را در کشورمان و در دنیا تحت تاثیر قرار داده و شاید بیشترین آسیب آموزشی را برای دروس مهارتی که قلب تپنده آموزش های هنرستان هاست گذاشته است.

به گزارش عصرقائم، نوروز امسال، دومین نوروز کرونایی است و یک ماهی است وارد دومین سال آموزش مجازی و تعطیلی گسترده به علت شیوع کرونا در کشور و چالش‌های آن شده ایم.

از ابتدای اسفندماه، سعی شد تا به مرور مهمترین چالش‌های آموزش‌هایی که کرونا بر سیستم تعلیم و تربیت تحمیل کرد، بپردازیم. پیش از این در گزارشی با عنوان یک سال از آموزش غیرحضوری گذشت؛ غیرمنتظره، پرچالش و ناتمام به مرور روزهای سوم اسفند ۹۸ به بعد و اتفاقاتی که آموزش و پرورش در دوری از مدارس پشت سر گذاشت، پرداختیم و در گزارش دیگری با عنوان تعامل؛ چالش اصلی آموزش‌های تلویزیونی به یک سال آموزش تلویزیونی و فراز و فرودهای آن به عنوان یکی از در دسترس ترین منابع آموزشی در این روزها پرداختیم. آموزشی که از طریق شبکه چهار و شبکه آموزش به مدت بیش از یک سال همراه با دانش آموزان در مقاطع مختلف بوده و قرار است این همراهی را حتی در روزهای پس از کرونا ادامه دهد.

همچنین در دو گزارش تعطیلی آموزش مجازی و تلویزیونی در نوروز و چالش جدید اوقات فراغت و طرح «عید و داستان» چه سودهایی می‌توانست داشته باشد به طور مشخص به تعطیلات نوروز ۱۴۰۰ و عدم برنامه ریزی مشخص برای دانش آموزانی که قرار است همراه خانواده عید را به تشویق مسئولان در خانه سپری کنند و حالا از آموزش آنها هم خبری نیست، پرداختیم و همچنین راهکارهایی که می‌توانست این عید را به سمت مهارت‌های متناسب با این روزگار سوق دهد.

همچنین در گزارشی با عنوان آموزش کودکان با نیازهای ویژه در روزهای کرونا به والدین سپرده شد به طور مشخص به چالش‌های آموزش و پرورش استثنایی کشور در روزهای کرونا پرداخته شد و مشکلاتی که ذی نفعان این گروه خاص آموزشی با آن دست به گریبان هستند. در این مجال مروری داریم بر تأثیر گسترده تعطیلات تحمیل شده از سمت کرونا بر سیستم آموزشی کشور در حوزه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای. مروری بر چالش‌های دانش آموزانی که گاهاً یک سال است رنگ کارگاه‌ها را به خود ندیده اند و اگر کرونا سال تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ را به طور کامل تحت تأثیر قرار دهد در واقع چند پودمان آموزشی غیرقابل جبران برای دانش آموزان هنرستانی می‌ماند و راهکارهای جبرانی که بسیار سخت خواهد بود. آموزش‌هایی که نمی‌تواند به آموزش‌های تلویزیونی راه پیدا کند و اگر هم راهی بیابد ناکارآمد خواهد بود و در شبکه شاد و آموزش‌های معمول مجازی هم راهی ندارد.

وقتی از اسفند ۹۸ مدارس دیگر باز نشدند اولین خبرهایی که از هنرستان‌های کشور مخابره شد پیوستن آنها به صف کمک به تولید ماسک و مواد ضدعفونی کننده بود. در سراسر کشور هنرستان‌ها مشغول شدند تا تولیدات مورد نیاز بهداشتی برای مقابله با کرونا را تأمین کنند. هر چند از تابستان ۹۹ دیگر از این خبرها مخابره نشد.

رشته‌هایی که آموزش مجازی کمک حالشان نبود

۲۰ اسفند سال ۹۸ و تنها چند روز پس از اینکه مشخص بود دیگر کرونا آموزش را به مجاز برده است، در گفتگو با مصطفی آذرکیش مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی، حرفه‌ای و کاردانش درباره رشته‌هایی که آموزش مجازی کمک حالشان نیست پرسیدیم و وی بیان کرد: بحث شایستگی‌های فنی در حوزه فنی بسیار گسترده است. در شاخه فنی حرفه‌ای ما ۲۴۶ عنوان کتاب داریم. یعنی ۴۱ رشته داریم و هر رشته ۴۶ کتاب دارد که بسیاری از آنها کاملاً غیرتکراری است. در شاخه کاردانش ۵۴۰ عنوان غیرتکراری در بحث استانداردهای مهارت آموزی داریم. حال ما دروس استانداردهای شغلی را هم داریم که اختیاری است. با ظرفیتی که رسانه ملی در اختیار ما گذاشته است ما حتی دو رشته حسابداری و کامپیوتر که فراگیری بالایی در میان هنرجویانمان دارد را در برنامه گنجاندیم اما بیش از این نمی‌توان از این روش کاری را پیش برد.

واقعیت این است که در هنرستان، عناوین بسیار متفاوت است. در این سال‌ها نیز در بحث هدایت تحصیلی تمام تلاش آموزش و پرورش سوق دادن بیشتر دانش آموزان به سمت رشته‌های فنی و حرفه‌ای بود که در دو گروه کاردانش و فنی حرفه‌ای ساماندهی می‌شدند. اما بیش از رشته‌های نظری در دوران کرونا این رشته‌های مهارتی و دانش آموزانش بودند که آسیب دیدند چرا که قرار بود روزهای تحصیل خود را به کسب مهارت در کارگاه بگذرانند و حالا درب‌های کارگاه‌ها بسته بود و نهایتاً همان دروس نظری برای تدریس آنلاین باقی مانده بود. دروس عمومی که مشترک همه شاخه‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش است و ۲۲ عنوان است. شایستگی‌های غیرفنی که باز هم مشترک است و شامل ۵ عنوان است و ۶ کتاب هم شامل دروس پایه مشترک میان رشته هاست که شامل سه کتاب ریاضی یک کتاب فیزیک، یک کتاب شیمی و یک کتاب زیست است. اینها عناوینی است که برای همه بچه‌های کاردانش و فنی و حرفه‌ای مشترک است و به آموزش‌های تلویزیونی راه بردند.

فروردین ماه سال ۹۹ با توجه به اینکه بنا به فرمایش مقام معظم رهبری سال «جهش تولید» نام گرفت و هنرستان‌ها در آموزش و پرورش قلب تپنده تولید در آموزش و پرورش هستند این سوال مطرح بود که هنرستان‌ها چه راهی در این مسیر دارند. مصطفی آذرکیش، در گفتگو با خبرنگار مهر در همان روزها ابتدا در خصوص طولانی شدن تعطیلات و موضوع بحث‌های کارگاهی که تولید از بستر آنها بیرون می‌آید، گفت: ما همواره در دوره تابستان این ظرفیت را داشته‌ایم که حدود ۴۵ روز فضای کارورزی را داشته باشیم. معمولاً از اوایل تیرماه آغاز می‌شد تا مردادماه. اینکه هنرجویان بتوانند در محیط‌های واقعی کار حضور پیدا کنند و کار عملی کنند و ارتباط آموزش و بازار کار را تجربه کنند. در هفته معمولاً در فنی حرفه‌ای و کاردانش دو روز این فعالیت‌های کارگاهی برقرار بود. برخی فعالیت‌ها هم به معنای خاص تری تعطیلی بردار نیست مثلاً هنرستان‌های کشاورزی ما به دلیل ارتباط با موجودات زنده به آن صورت تعطیل پذیر نیستند. به هر حال هر زمانی که ستاد کرونا اعلام کند و طبق پروتکل‌های وزارت بهداشت ما نیز فعالیت‌های کارگاهی را از سر می‌گیریم.

وی ادامه داد: مبلغ یکصد میلیارد تومان از محل دو درصد گاز برای تجهیز هنرستان‌ها واریز شده است که با توجه به شعار سال که جهش تولید است، اقدامات مؤثری صورت خواهد گرفت. در بودجه سنواتی هم اعتبارات خوبی داریم. امیدواریم در بودجه سنواتی سال ۹۹ نیز این مساله به خوبی پیش برود و بتوانیم در توسعه کمی و کیفی هنرستان‌ها گام برداریم. مقام معظم رهبری در چند سال اخیر رونق تولید و حمایت از کالای ایرانی و تولید داخلی را محوریت شعارهای سال قرار داده‌اند و ما در هنرستان‌ها قابلیت بیشتری برای تبلور این شعارها در آموزش و پرورش داریم. هنرستان‌ها به دلیل ماهیت تولید محور و خدمات محور بودن بیش از هر جای دیگر در آموزش و پرورش مخاطب این شعار هستند.

سالی که تولید در آموزش و پرورش متوقف شد

واقعیت این است که سال تحصیلی ۹۸-۹۹ دروس فنی مجالی برای حضور در کارگاه‌ها آنطور که شایسته آموزش مهارت هاست پیدا نکردند و حتی با ادامه دار شدن بحث کرونا و کشیده شدن تعطیلات و مشکلاتش برای هنرستانی‌ها در سال تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ حتی بحث جهش تولید در هنرستان‌ها نتوانست راهی باز کند و حالا در سال جدید طبق فرمایشات مقام معظم رهبری شعار سال همچنان بر محور تولید می‌گردد و با شعار «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی ها» همچنان دانش آموزانی که جذب رشته‌های مهارتی می‌شوند مخاطبان این گروه هستند و البته مسئولان آموزش و پرورش که باید پاسخ بدهند که برای رفع موانع آموزشی و مهارتی این گروه و همچنین رشد جذب دانش آموزان به سمت رشته‌های مهارتی چه راهکار عملی واقعی اندیشیده شده و مهمتر اینکه اگر خروجی این رشته‌ها در شرایط غیرکرونایی هم به بازار کار جدی نمی‌رسد مانع‌های سرراه آن کدام است که باید مرتفع شود که در گزارشی مجزا به آن خواهیم پرداخت.

سال ۹۹ به خرداد که رسیدیم و بحث امتحانات، بار دیگر موضوع هنرستانی‌ها بر سر زبان‌ها افتاد. بنا به اعلام آموزش و پرورش «ارزشیابی دروس عمومی، شایستگی‌های غیر فنی و پایه فنی، مطابق بند ۱۶ به عهده معلمان و مدیران است. بدیهی است در دروس پایه فنی و شایستگی‌های غیرفنی حصول اطمینان از آموزش حضوری، غیر حضوری (مجازی) از پودمان‌های باقی‌مانده با معلمان مربوط خواهد بود.»

همچنین «تکمیل فرایند آموزش و ارزشیابی دروس شایستگی‌های فنی شاخه فنی و حرفه‌ای و آموزش و آزمون استانداردهای مهارت شاخه کاردانش (داخل و خارج از هنرستان)، از تاریخ ۲۷ اردیبهشت لغایت ۱۵ مردادماه با اولویت دروس پایه دوازدهم به صورت تراکمی و با برنامه‌ریزی و سازماندهی هنرآموزان و شرایط حضور آن‌ها، پس از تصویب در شورای مدرسه و با هماهنگی اداره آموزش و پرورش منطقه انجام می‌شود. نمرات دروس شایستگی‌های فنی و استانداردهای آموزش مهارت به صورت «جاری»، در خردادماه لحاظ و پس از اتمام ارزشیابی در کارنامه خردادماه هنرجویان ثبت می‌شود. در صورت عدم امکان ارائه دروس کارآموزی / کارورزی هنرجویان پایه یازدهم در تابستان سال جاری، این دروس در تابستان سال آینده (۱۴۰۰) ارائه خواهد شد. در خصوص آن دسته از هنرجویان پایه دوازدهم که درس کارآموزی / کارورزی خود را باید در تابستان ۱۳۹۹ بگذرانند با برنامه‌ریزی و تصویب شورای کارآموزی یا کارورزی هنرستان‌ها و تأیید کمیته کارآموزی یا کارورزی اداره منطقه، اقدام مقتضی به عمل آید.»

رئیس مرکز سنجش و پایش کیفیت در خصوص این دستورالعمل با زبانی شفاف‌تر بیان کرد: تکمیل فرآیند آموزش و ارزشیابی دروس شایستگی‌های فنی، شاخه فنی و حرفه‌ای و استانداردهای مهارتی کاردانش (داخل و خارج هنرستان) از تاریخ ۲۷ اردیبهشت تا ۱۵ مرداد ماه با اولویت پایه دوازدهم با تصویب شورای مدرسه و هماهنگی اداره به صورت تراکمی و با برنامه ریزی و سازمان دهی هنرآموزان به صورت حضوری انجام می‌شود.

ساکی در مورد امتحانات کارگاهی هنرجویان هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کار دانش گفت: ارزشیابی پایانی خرداد ماه ۹۹ دروس عمومی، شایستگی‌های غیرفنی و پایه فنی هنرستان‌ها به صورت غیر حضوری انجام می‌شود. این ارزشیابی بر اساس شناخت معلمان از میزان فعالیت‌های حضوری و غیرحضوری دانش آموزان و استفاده از سایر شیوه‌های ارزشیابی پیش گفته، انجام خواهد شد. بدیهی است در دروس پایه فنی و شایستگی‌های غیر فنی حصول اطمینان از آموزش حضوری و غیر حضوری و پودمان های باقیمانده با معلمان مربوط خواهد بود.

در نهایت مصطفی اذر کیش گفت: شایستگی‌های فنی و آزمون شاخه کاردانش ماهیتش کارگاهی است و ما سه بازه سه هفته‌ای را برای تکمیل آموزش و ارزشیابی که در هم تنیده هستند، در اختیار شورای مدارس گذاشته ایم که تا ۱۵ مرداد هم برای آن فرصت دارند.

در تیرماه با توجه به احتمال پایان نیافتن کرونا در کشور رفع چالش‌های آموزش در هنرستان‌ها در روزهای کرونا را از آذرکیش پرسیدیم که وی با توجه به پیش بینی‌ها گفت همه استان‌ها در وضعیت قرمز نخواهند بود و متناسب با هر استان و وضعیت آن کارگاه‌ها دایر خواهد بود که البته در روزهای بعد با توجه به مصوبه ستاد کرونا مبنی بر تعطیلی مدارس کشور و برداشته شدن رنگ بندی ها عملاً این پیش بینی منتفی شد.

باید توجه کرد که برخی دروس کارگاهی هستند و در تلویزیون ما بخشی از دروس و رشته‌ها را می‌توانیم آموزش دهیم. دروس کارگاهی صرف مثل تراشکاری، جوشکاری، مکانیک خودرو، منبت و برق ساختمان یا طراحی دوخت و… رشته‌هایی نیستند که بتوان آنها را به صورت مجازی آموزش داد

در همان گفتگو آذر کیش گفت: ما برای هنرستان‌ها یک سری اقتضائاتی داریم. سهم آموزش‌های مهارتی در برنامه درسی تلویزیونی را زیاد کرده ایم و از همه روش‌های دیگر هم کمک می‌گیریم تا به تکمیل فرایند آموزش برسیم. درسنامه، تهیه فیلم، اسلاید و استفاده از بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در بحث محتوای کاردانش و فنی حرفه‌ای را در نظر داریم و چندین باکس هم در برنامه تلویزیونی خواهیم داشت. شبکه شاد نیز برای تدریس و رفع اشکالات است. اما باید توجه کرد که برخی دروس کارگاهی هستند و در تلویزیون ما بخشی از دروس و رشته‌ها را می‌توانیم آموزش دهیم. دروس کارگاهی صرف مثل تراشکاری، جوشکاری، مکانیک خودرو، منبت و برق ساختمان یا طراحی دوخت و… رشته‌هایی نیستند که بتوان آنها را به صورت مجازی آموزش داد.

باز هم سر پله اول ایستادیم. در همان گزارش نوشتیم که «از همین رو لازم است که برای هنرستان‌ها جدای از فرایند عمومی تعلیم و تربیت و راه حل های معمول مثل آموزش مجازی، پروتکل بهداشتی جدی تری برای آموزش حضوری و جریان آموزشی تعریف کرد و این مهم را به صورت شفاف‌تری با خانواده‌ها در میان گذاشت. در صورت عملی نبودن شرایط آموزش حضوری در صورت تداوم بیماری کرونا و شدت گرفتن آن، باید به راه حل های خلاقانه تری برای آموزش در شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش اندیشیده شود.»

اینها همه در حالی در حال رخ دادن بود که در همان روزها در راستای اهمیت و سهم توسعه آموزش‌های فنی، حرفه‌ای و مهارتی، مخصوصاً آموزش‌های هنرستانی در تحقق سیاست‌های کلان اشتغال و اقتصاد مقاومتی و عملیاتی کردن شعار جهش تولید، محسن حاجی میرزایی، طی نامه‌ای به وزیر کشور خواستار نقش محوری شوراها با مشارکت دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی و بخش‌های خصوصی و همچنین ظرفیت سازمان‌های وابسته به وزارت کشور در توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش شد. اما وضعیت آموزش‌های مهارتی هنوز هم بعد از یک سال ورود کرونا به کشور در هاله‌ای از ابهام است.

مهرماه ۹۹ الحسینی مسئول شبکه شاد در نشست خبری در خصوص مشکلات آموزش هنرستانی‌ها در سامانه شاد گفت: در شاخه کاردانش و فنی و حرفه‌ای به دلیل تعدد دروس مشکلاتی داریم که به زودی حل می‌شود، هنوز دروس عملی و کارگاهی بارگزاری نشده و صرفاً باید حضوری باشد.

آبان ماه و در حالی که به دلیل شیب تند بیماری کرونا در کشور مدارس تعطیل شد باز هم آذرکیش در گفتگو با خبرنگار مهر خبر داد که برگزاری کارگاه‌های عملی به صورت تجمیعی پس از بازگشایی مدارس خواهد بود و گفت: در حوزه هنرستانی راهنمای جریان تربیت و یادگیری در شرایط کووید ۱۹ را ۲۳ مهر ماه به تمام مدارس کشور ارسال کردیم و در آن ۵ الگو را برای متوسطه اول و دوم نظری و متوسطه دوم فنی حرفه‌ای و کاردانش ابلاغ کردیم و به این ترتیب مدارس یکی از ۵ الگو را با تصویب شورای مدرسه می‌توانند انتخاب کنند. البته انتخاب الگوها بر اساس تصمیم ستاد ملی مقابله با کرونا مبنی بر امکان بازگشایی و یا عدم بازگشایی مدارس تعیین می‌شود. در حال حاضر به نظر می‌رسد شرایط برای آموزش حضوری مانند اوایل سال تحصیلی تنها در برخی جاها مهیاست.

استدلال‌ها و راهکار جدید هم چاره ساز نشد

اما حالا استدلال جدیدی هم مطرح بود. اینکه حساب دروس کارگاهی از مدرسه و آموزش و پرورش جدا شود. مدیرکل دفتر فنی حرفه‌ای و کاردانش آموزش و پرورش بیان کرد: دروس عملی هنرستان در شرایطی که اصناف و کسب و کارها و فعالیت‌های اجتماعی در حال انجام است فعال خواهد بود و دروس غیرکارگاهی مثل شایستگی‌های غیرفنی و دروس عمومی بچه‌ها نیز در بستر شاد و مدرسه تلویزیونی تدریس می‌شود.

وی ادامه داد: ما تمهیدات خود را برای هر میزان تعطیلی که در پیش باشد در نظر گرفتیم. اگر بیش از دو ماه یا حتی بیش از چهار ماه نتوانیم کارگاه‌ها را برگزار کنیم از آنجا که هر هفته بچه‌های فنی حرفه‌ای دو روز کارگاه می‌رفتند و بچه‌های کاردانش سه روز پس از تعطیلات و در صورت امکان بازگشایی ما چند هفته به صورت پیوسته کارگاه‌ها را برگزار خواهیم کرد تا بچه‌ها عقب نمانند. حتی آئین نامه این اجازه را به ما می‌دهد دروسی که می‌ماند در تابستان ارائه شود و یا در پایه‌های بعدی دانش آموزان همزمان این دروس را بگذرانند.

آذرکیش بیان کرد: بعضی هنرستان‌های ما مثل کشاورزی یا دامداری فضاهای بزرگی دارند و با الگوهایی که معرفی کردیم با توجه به اقتضائات هنرستان‌ها دروس کارگاهی در آنها تعطیل نیست اما در بعضی رشته‌ها همانطور که گفتم این توانایی هست که بعداً به صورت فشرده و تجمیعی کارگاه‌ها را برگزار کنیم.

واقعیت جاری این است که هر چند به نظر می‌رسد که احراز شایستگی‌های فنی و مهارتی به صورت مجازی چندان امکان پذیر نیست اما نمی‌توان نسبت به این مساله هم بی تفاوت بود که حضور این دانش آموزان و استثنا کردن آنها برای حضور در مدرسه باعث ایجاد نارضایتی خواهد شد و حتی مغایر با اصول بهداشتی است که این روزها از سوی ستاد ملی کرونا در جریان است. در ماه آذرکیش بار دیگر در خصوص نگرانی هنرستانی‌ها در خصوص وضعیت برپایی کارگاه‌هایشان گفت: هنرستانی‌ها نگران نباشند / برپایی دروس کارگاهی در شرایط مناسب رخ خواهد داد.

در نهایت اینکه باید هنرستانی‌ها منتظر زمانی مناسب باشند تا کرونا در کشور کنترل شود و بتوانند هم آموزش‌های حضوری دروس کارگاهی را بگذرانند و هم در ارزشیابی حضور آن شرکت کنند و این فرصت تا پایان سال تحصیلی امکان مهیا شدن خواهد داشت. این زمان شاید به پایان سال تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ هم کفاف ندهد.